Əli Rza Xələfli
Çox hörmətli Hamlet müəllim, əvvəlcə dostum, əzizim, şair-tərcüməçi, görkəmli alim, Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərinin daşıyıcısı olan soydaşım… demək istədim. Ancaq bunların heç birisini demədim. Çün- ki mənim zənnimə görə, indiki zəmanədə dəyərlərin çox ucuzlaşdığı, ümu- miyyətlə, bir çox nəsnələrin təmənnalara qurban verildiyi bir dövrdə müəl- lim adını kim qoruya bilirsə, elə onun özü daxili-mənəvi dünyasında ehtiva olunan mənəviyyat mərtəbələrinin hamısını özündə birləşdirmiş olur.
Hamlet müəllim, ümumiyyətlə, məktub yazmaq özü bir səlahiyyətdir. Doğrusu, mən o fikirdə deyiləm ki, sizə məktub yazmaq səlahiyyətində olum. Ən azı ona görə ki, sizin pedaqoji, elmi, ədəbi fəaliyyətinizin sferası, əhatə dairəsi o qədər genişdir ki, bu kosmik ərazidə Nəriman Nərimanovun təbirincə desəm, sıravi bir publisistin məktubunu oxumaq əlbəttə, sizin vax- tınızı oğurlamaq deməkdir. N.Nərimanovun adını təsadüfi xatırlamadım. Xronikalardan məlum olduğuna görə, onun MK-ya sonuncu məktublarının məzmununda belə cümlələr varmış. “Mənim Bakıya qayıdıb publisistik fəa- liyyətlə məşğul olmağıma icazə verməyinizi xahiş edirəm”. Əlbəttə, bu cüm- lənin arxasında N.Nərimanovun nə mənəvi gücü, o cümlədən, nə də böyük yazıçılığı, dramaturqluğu inkar olunmurdu. Amma məsələ burasındadır ki, N.Nərimanov onu oxuyan, başa düşən, duyan insanların arasına can atırdı. Bax bu mənada mən də Azərbaycanın mənəvi dəyərlərini özündə ehtiva elə- miş olan beş-üç ziyalısından birinə məktub yazmağı qərarlaşdıra bildim. Ən azı ona görə ki, onun ziyalılığına inanıram. İnanıram ki, o, aldığı məktubu axıracan oxuya bilmək əzmindədir. Sovet dövründə SSRİ kinematoqrafının yaratdığı “Azadlıq” filmindən bir epizodu xatırlatmaq istəyərdim. Çörçill Stalinə məktub göndərir. Məktub sovet dövlətinin başçısına təqdim olunur. Əlbəttə, rəsmi şəkildə Stalin məktubu açır, məktubun içərisindən iri bir port- ret – Çörçilin şəkli çıxır. Qərbin böyük siyasət adamının imzaladığı portreti Stalin – SSRİ xalqlarının tiranı laqeydliklə süzüb, kənara atır. Zənnimcə, bu sadəcə bir tiranın digər bir ölkənin analoq olaraq başçısına münasibət deyil. Bu, sadəcə insani dəyərlərə, münasibətə, ülvi duyğulara laqeyd münasibət- dir. Bəlkə də, həmin məktubla – həmin portretlə bir siyasi lider ikincisinə daha sıx dostluq münasibəti təklif edirdi. Söz yox, siyasətdə dostluğun ma- hiyyəti həyatda ən yaxın, ülvi, təmiz mənəvi əlaqələrdə olan insaneların dostluğundan çox fərqli olar.
Hörmətli Hamlet müəllim, bu mənada hesab edirəm ki, siz də N.Nəri- manovun təbirincə desək, şairliyinə, naşirliyinə, yazıçılığına güvənməyən bir publisistin sizə ünvanlanmış olan məktubunu axıradək oxumaq imkanı- nız olacaq. Mənim, konkret olaraq bu məktubu imzalayan şəxsin yəni Əli Rza Xələflinin “Həsrət körpüsü” şeirlər və poemalar kitabını Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli, ən müxtəlif söz sahibi olan tənqidçi və ədəbiy- yatşünasları – akademik Bəkir Nəbiyev, professor Abbas Hacıyev, professor Nizaməddin Şəmsizadə, professor Əzizxan Tanrıverdiyev, professor Təyyar Salamoğlu, Azərbaycanın digər görkəmli alimləri – Qurban Bayramov, Mahmud Allahmanlı… və başqaları ədəbiyyatımızın tarixində yüz illər boyu yaşayacaq ədəbi nümunələr sırasında olacağını qeyd ediblər. Əzizim, qətiy- yən elə düşünmə ki, məqsədim özümü təqdim etməkdir. Yalnız məqsədim ondan ibarətdir ki, Sizin telefon açmanızda bircə cümlə bəs elədi ki, mənim şair Hamlet İsaxanlının ədəbi yaradıcılığı ilə bağlı düşüncələrimi qələmə almaqda yönümü ədəbi janr baxımından istiqamətimi dəyişim. Əgər yadı- nızdadırsa, həmin telefon zəngində belə bir cümlə işlətdiniz – “Şair şairin dilini daşa yaxşı bilir”. Sözün həqiqi mənasında əgər desəm ki, mən bu dün- yada yalnız bircə dil bilirəm, o da poeziya dilidir, onda yalnız bircə adam məndən inciyə bilər. O da mənim anamdır. Axı poeziyanın dilindən əvvəl mən anamın dilini daha yaxşı bilirəm. Və düşünürəm ki, siz səhv etməmisi- niz. Mənim kimi dünya dillərindən kasad olan sıravi bir publisist əgər şairin dilini bilirəmsə, demək, ondan əvvəl anamın dilini daha yaxşı bilirəm.
Əzizim Hamlet müəllim, sizin zəngin yaradıcılığınız, hətta “Təzadlar” (2001), “Bu da bir həyatdı” (2004), “Dördlüklər” (2007), “Ziyarət” (2009) adı altında çap olunan kitablarınız bəs eləyir ki, biz Azərbaycanın ədəbi-mənəvi tarixində yeri olan, yeri görünən poetik sözü ilə özünü diktə edən bir sənətkar haqqında danışa bilək. Bax söhbət məhz bu yöndə anlaşmadan gedir. Yəni mən ayrı-ayrı misraları oxuduqca sizin insan hisslərinin rənga- rəng xəritəsində ən ecazkar, bəlkə də, ekzotik ərazilər zonası olaraq təsvir elədiyiniz məqamları gözümün önünə gətirirəm və həmin anlarda düşünü- rəm ki, insan hisslərinin bu qeyri-adiliklərini ancaq şair görə bilər.
Söz qardaşım, doğrusu, Hamlet müəllim, bu ifadə də mənə əzizim, Nə- riman Həsənzadədən yadigar qalıb. Artıq basmaqəlib təbiətdə görünən “qə- ləm dostum” ifadəsini N.Həsənzadə “söz qardaşım” şəklində ifadə etmişdir. O, bizim evimizin, ailəmizin dostudur. Atamın da qonağı olub. Ruhi eti- barilə atalıq mahiyyəti kəsb eləyən bir insandır. Əlbəttə, onun özünün atalıq mərtəbəsi elə şairliyi və sənəti ilə bir sözlə, poeziyası ilə daha böyük əlçat- mazlıq mərtəbəsi kəsb edir. O, mənim atama deyəndə ki, “Əli Rza mənim söz qardaşımdır”, mən bundan fəxarət duymuşdum. Yəni bu mənada mən hiss edirəm ki, Hamlet İsaxanlı həm də mənim söz qardaşımdır. Axı Azər- baycan mənəvi mühitində qan qardaşı, süd qardaşı, siğə qardaşı… kimi ifa- dələr var. Zənnimcə, yazılarımda əvvəllər də qeyd etdiyim Əli ibn Əbu Tali- bin “ruhu mənə doğma olan babamdan daha yaxın qohumdur” ifadəsi söz qardaşım mahiyyətinə daha çox uyğun gəlir. Əgər biz söz qardaşıyıqsa, on- da gərək bizim aramızda kifayət qədər ərkyana, açıq-aşkar münasibət olsun. Uşaqlıq yaddaşımdan, orta məktəb illərindən çox qəribə bir görüntü elə indi- cə, bu məqamda başını qaldırdı. Və özünü göstərib yada salmağı özünün məhzun, uşaqlıq duyğuları ilə məndən istədi. Sinfimizdə çoxlu şüarlar var idi. Və qara rəngli hərflərlə yazılmış belə bir cümlə də sinif otağının gör- kəmli yerindən asılmışdı: “Müəyyən dərəcədə şair olmayan riyaziyyatçı, əsl riyaziyyatçı ola bilməz” imza da göstərilmişdi: “Veyerştrass”. İndiyədək hər dəfə yadıma düşəndə, bəlkə də poetik təfəkkürü olan hər hansı riyaziyyatçı ilə qarşılaşanda həmin müdrik kəlamın mahiyyətinə təkrar-təkrar varmağa çalışıram. Nəyə görə Veyerştrass müəyyən dərəcədə şair olmayan şəxsi riya- ziyyatçı hesab etmir? Və üstəlik hələ bir daha təkrar edir ki, “əsl riyaziyyatçı ola bilməz”. Yalnız Hamlet İsaxanlı dünyası ilə tanış olandan sonra bilirəm ki, bu, nə deməkdir? Hətta Hamlet İsaxanlı bütün yaradıcılığı boyu bircə misra da olsun şeir yazmasaydı belə, onu yenə də müasirləri elə şair hesab edəcəkdilər. Ona görə ki, Hamlet İsaxanlı riyaziyyata gətirdiyi bütün yeni- likləri ilə dünyanın elmi mərkəzlərində qəbul olunan riyazi mühakimələri ilə özünün ilhamına söykənir. İlham isə yalnız və yalnız şairlik təbiətinə mən- subdur. Mənim zənnimcə, şairliyin, ruhi-mənəvi qida mənbəyi olaraq poetik aləmin bircə düsturu var. O düstur insanı bütövlik kompleksində görməkdir, daha doğrusu, görmək istəyidir. Şairlik əslində, bəxtəvərlik deyil, şairlik fa- ciədir. Cəmiyyətdən gələn zərbələri özünün ruhuna, mənəvi aləminə qəbul etməkdir. Yalnız mənəvi dünyasından başqaları tərəfindən görünməyən qan- ların axmağını görə bilən bu qanların – o qanların axdığı yaraların açdığı şı- rımlardan gələn sızıltıların səsini dinləyə bilən adam şairdir və yalnız o, özü- nün aləmində ola bilər. Yalnız o kəs özünə sual vermək gücündədir, özünü ittiham etmək gücündədir. O, tək olmaq istəyəndə də, təzadlar arasında qa- landa da, insan duyğularının mənəvi mehrabını ziyarət edəndə də nə qədər düsturlarla, nə qədər qanunauyğunluqlarla düşünürsə, bir o qədər də ruhlarla sirdaş ola bilir, bir o qədər də ilhamın qanadlarında uça bilir, bir o qədər də sözü, fikirləri ilə qanadlana bilir. Azərbaycanın fəlsəfi fikrində XX əsrin ikinci yarısına mənəvi gəncliyin mənəvi dünyası üçün ruhi-mənəvi qida mənbəyi olan yaradıcılığı ilə sevilən bir filosofumuz var. O, sovet ideologi- yasından fərqli olaraq ruhu bizə qaytaran filosofdur. Yalnız onun təbirindən sonra biz dərk elədik ki, ruh heç də bizdən kənarda deyil. Bu, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Camal Mustafayevdir. O, Hamleti də yaxşı tanıyır, onun yaradıcılığına da yaxşı bələddir. Əzizim, burada birinci şəxs müraciətindən çıxıb üçüncü şəxs ünvanı ilə danışmağım sənə qəribə gəlməsin. Axı biz üz- bəüz sözümüzü deyə bilməyəndə üçüncü şəxsə müraciət edirik. Qoy Hamlet İsaxanlı da üzbəüz mənim sözümü yox, mənəvi fikrimizin atası olan müdrik bir kişinin, Azərbaycan mənəviyyatının atası olan bir varlığın fikrini, hökm- lərini dinləsin:
“Ancaq poeziyanın tapındığı məhəbbət geniş növlü bir anlamdır. Gəncliyin eşq aləminin hüdudlarına adlayan sonsuz çeşidli dünyadır. Təbiətə heyranlıqdan başlamış İlahi eşqə qədər tutumu var. Onun mə- nası əzəldən mövcudluğu vəhdətini yaşatmaqla bağlı olub. Valideyn – övlad, xüsusən ana – övlad, məhəbbəti bu anlamı şərtləndirən əsas baş- lanğıclar sırasındadır. Ana mövzusu, təbii olaraq, bədii sənətdə yük- səkdə durur. Həyat axarının qaynağı olan, müqəddəs qayəli ana var- lığı! Hər ananın öz taleyi, ömrünün öz dünyası var”.
Professor sənin yaradıcılığını kifayət ədər dərk edən, duyan, ardıcıl iz- ləyən oxuculardandır. Əslinə qalsa, sənin yaradıcılığında, daha dəqiq desək, Hamlet İsaxanlı poeziyasında ən qabarıq obrazları görən, duyan və onu özü- nün xarakterik cizgiləri ilə fəlsəfi ümumiləşdirmə süzgəcindən keçirərək da- ha geniş oxucu aləminə təqdim edən də elə odur:
“Bu nəcib mövzunun Hamlet İsaxanlı “Susma, danış, ay ana!” şeirində həssalıqla canlandırıb. Burda yaradılan ana surəti dərin kövrək duyğu- lardan yoğrulub. Ömrün ixtiyarlığını yaşayan, zaman yorğunluğundan acizləşən, mərhəmət dolu ehtiram oyadan ana surəti! Nədən daim bu ağbirçək dərin fikirlərə dalan görünür? Nədən sükuta qərq olmaq deyib – danışmaqdan ona üstündür? Bəlkə, xəyal dünyasında ipə-sapa düzür ömür yükünü?
Baxışların nə məhzun… Keçmişəmi baxırsan, Sabahımı görürsən ay ana, Cansız barmaqlarınla
Fikir – zikir tellərindən
Nə hörürsən, ay ana?
De, baxırsan hayana?
De, gözlərin yol çəkir
Nə uzun?
Baxışların nə məhzun?
Belə qayğılı suallar, həzin hisslər “Susma, danış, ay ana!” şeirində ha- kim motivdir. İxtiyar ana ruhunu oxşamaq, səsini, təbəssümünü duy- maq mənəvi ehtiyac kimi təcəssüm edilib. Ana taleyi, müqəddəs övlad borcu xüsusunda düşündürür oxucunu.
Hamlet İsaxanlı poeziyası, sadəcə, bədii zövqü oxşamaqla məhdudlaş- mır”1.
Professor təsadüfi olaraq “Susma, danış, ay ana” şeirini tədqiqat obyek- ti seçmir. O, bu şeirlə demək istəyir ki, H.İsaxanlı ruhların dili ilə danışa bi- lir. Axı insanın müəyyən yaşından sonra onun anası istər əbədiyyətə qovuş- muş olsun, istərsə də, həyatının ixtiyar çağında olsun, fərqi yoxdur – ruhun təmsilçisidir. Ona görə də professor Caval Mustafayev H.İsaxanlının poeziyasında anna obrazına münasibəti ruha münasibət kimi və bu yöndə onun estetik baxışları kimi şərh edir:
“Onda estetiklik canlı fikirlə vəhdətdə poetik əksini tapır. “Söz fikirlə canlananda mövcud varlığa çevrilir”, – Hegelin bu kəlamını burda demək münasibdir. Bu, təzadlı gerçəkliyin batini mahiyyətinə varmaq niyyətindən doğur. Düşünən “Mən” dünya gedişatından məna çıxar- mağa ehtiyac duyur. İnsan-dünya nisbətini düşünmək şeirdə, sənətə daimi mövzudur. Hamlet İsaxanlı eyni mövzunu müxtəlif əhval – ruhla canlandırıb. Bəzi şeirlərində mənəvi “Məni” zahiri təzadlara qarşı qo- yur.
Özü üçün sağlam istinadgahı öz ruhuna mərkəzləşməkdə görür. Yara- dıcı yalnızlıqda aradığı gerçəkliyə məhrəm arzu kimi baxır. “Tək qalmaq istəyirəm” şeiri bizi düşündürməyə bilməz:
…Təklik –
Fikrimin süsləndiyi Ən uca yüksəklik. Təklik –
Xəyalımın bəsləndiyi Ən xoş gerçəklik.
Təklik, sakitlik istəyi zahiri mövcudluğun aldadıcı görüntülərindən təcrid olub yaradan ruha sığınmaqdır. Yaradıcı öz “Məni”nə dönəndə ilhamı uçmağa ənginlik tapır. Gerçəkliyin səthində – təsadüflər qarı- şıqlığında ilham, xəyal qanadlana bilməz. Ruhun həyatına dönmək dünya müəmmalarını içəridən dərk etməkdir. İdealla gerçəklik ara- sında ziddiyyət kəskin hiss edilir. Poeziya bu ziddiyyəti daha bariz şə- kildə əks edir. O cümlədən, poetik fikrimizdə ənənəvi olan “Dünya” şeirləri. Hamlet İsaxanlı bu ənənəni öz fərdiliyinə uyğun yaşayıb. “Dünya”, “Dumanlı dünya”, “Baş açmadım bu dünyadan” şeirlərindən bunu aydın görmək olar. Birincidə romantik bir əhval – ruhla dün- yadan söhbət açır. Onun düşüncələrində həyatın gözəlliyinə heyranlıq ahəngi açıq duyulur”1.
Ümumiyyətlə, insanın yerlə, göylə əlləşməsi insanın daxili-mənəvi alə- minin təlatümləri içərisində olması başqa nə cür görünə bilər? Zahirən sakit, hüznlü, bir qədər də məhzun, kədəri daha çox hiss olunan insan o deməkdi- rmi ki, o gücsüzdür. Onun mənəvi sərhədləri çox məhduddur. Xeyr, ən azı Hamletin poeziyasında professorun qeyd elədiyi kimi, dünya ilə üzbəüz danışmağa cəsarət edən bir şair obrazı, bir şair mənliyi var. Lap elə yeri gələndə o, qeyri-adi bir varlıq olaraq, bəlkə də, ruh olaraq insandan kənar fövqəl qüvvələrlə danışa bilir. Lap elə bu dünya adlanan cəng meydanında insanın hisslərinə, arzularına, duyğularına qarşı durmuş olan dünyanın özü ilə üzbəüz danışmaq gücü və qüdrəti var Hamletin şeirlərində. Onun cəsarəti dəlibaşlıq cəsarəti deyil. Sıravi bir insanın özünə, daxili-mənəvi dünyasına inanan insanın cəsarətidir. Əslində, professor Camal Mustafayevin, bizim gəncliyimizin mənəvi memarı olan Camal Mustafayevin ruhunu dilləndirən də Hamlet İsaxanlının şeirlərindən gələn həzin musiqi səslərinin, ruh lad- larının əks-sədasıdır:
“Həyata inam, sevgi, ümid dolu nəşəli hisslər yaşanır:
Ümid xəfif olsa belə könüllərə şəfəq saçar,
Xoş əməllər bar gətirər, xoş niyyətlər çiçək açar. İnsanları qanad verən sevgi adlı möcüzə var,
Nəhayətsiz eşq, ehtiras, duyğu çələngidi dünya.
Həyati başlanğıcları belə romantikləşdirmək ideal baxımdan irəli gəlir. Yaşamaq, mənalı ömür, əlbəttə, özü ən ali nemətdir. Ancaq bu qoca dünyada həyat zərurətdir, ölüm-qaçılmaz. Üstəlik, bütün varlığı sarsı- dan qanlı savaşlar, dürlü faciələr:
…Sükunətin sinəsində rəqs eləyir vəlvələlər, Ölüm-dirim davasıdı, aramsız cəngidi dünya.
Yaradılışın əksliyi – ölüm sonluğu, qırğınlar – kədər, əndişə doğurur:
…Qəlbimdəki təlatümlər müthiş həyəcan zəngidi, Duysan lərzəyə düşərsən, gidi dünya, gidi dünya…
Ziddiyyətli gerçəkliyə münasibət özlüyündə mühəqqəq tənqidi fikrə gətirir. Bu tənqidin biçimləri, şübhəsiz, çeşidli olur, xüsusilə şeirdə.
Bunu Hamlet İsaxanlı poeziyasında maraqla müşahidə etmək olur. Ictimai mövcudluqda müxtəlif fənalıqların fəallığı onu narahat edir. Həyata inamla birgə şübhəçilik çalarları daşıyan düşüncələrə qapılır:
…Haqqa sığınan döyülür, Haqqı tapdayan öyülür,
Düz söz söyləyən söyülür, Başa keçir yalan, nadan,
Baş açmadım bu dünyadan.
Gəl, ey həyat, həmdəmimsən, Həm qəmimsən, həm dəmimsən, Çox düşündüm, nəsən, kimsən? Əl çəkmədim bu xülyadan,
Baş açmadım bu dünyadan
Hüseyn Cavidin söylədiyi kimi: “Şübhədir hər həqiqətin anası, Şüb- hədir əhli – hikmətin babası… ” Gətirilən çətirlərdə şübhəçilik çalarları idrakdan əl çəkmək deyil, həqiqət anlamı sövq edir”1.
Sən niyə tək qalmaq istəyirsən? Nəyə görə sən “Təzadlar” arasındasan? Sən həqiqətən “Ziyarət”dən sonra özünü belə rahat, təmin olunmuş hesab edə bilirsənmi? İndi özün de, “Bu da bir həyatdı” demək, nə dərəcədə caiz- dir? Özü də söhbət rəhmətlik N.Nərimanovun dediyi kimi, – indi açıq danış- mağın vaxtıdır – Azərbaycanın görkəmli alimindən, Azərbaycanın təhsil sistemində kifayət qədər nüfuzu və yeri olan təhsil təşkilatçısından, böyük riyaziyyatçı alimdən gedir. İndi o, necə bilir, bütün bunlar mənəvi sıxıntıdan çıxmaq üçün, ümumiyyətlə, insanın mənəvi havası üçün rütbələrin, maddi təminatların, adların, sanların köməyi varmı? Əzizim, Hamlet müəllim, əgər belə olsaydı, siz bircə misra da olsun şeir yaza bilməzdiniz. Özü də insan hisslərinin, insan duyğularının tərcümanı olan, orijinal, təkrarolunmaz mü- nasibət çalarlarının rənglərini özündə daşıyan şeirləri başqa cür necə yaz- maq olardı. Bütün bunların hamısı onu göstərir ki, birinci növbədə, insan daxili aləmində qurulmuş olan mənəvi mühakimənin qabağındadır və ona ca- vab verməlidir. Bax o lirik şeirləri, o bənzərsiz duyğuları qələmə almağın sə- bəbi budur. O mühakimənin qabağında dayana bilmək, o suallara cavab verə bilmək ali insanlıq məqamıdır. Ümumiyyətlə, insan olmadan insana aid olan suala cavab vermək, ali insan olmadan ali duyğuların gətirdiyi suala cavab vermək mümkün olan şey deyil.
İnciməsən bir-iki kəlmə də sənin lirik duyğularına ünvan tutardım. Söz qardaşım, inan ki, hələ də elə bilirəm sənin o səmimiyyətlə, o təbiiliklə qələ- mə aldığın duyğuları poetik yaddaşa çevirməyin bir çoxlarının diqqətini cəlb etməyib. Yoxsa, min illərdən bəri hələ də sirli-sehirli qalan sevginin, mə- həbbətin elə görünməyən tərəfləri açıqlana bilərdi ki, insanlar əzablardan, mənəvi iztirablardan bir qədər yüngülləşmiş olardılar. Axı mən keçən dəfə də demişdim. Demişdim ki, sənin bütün yaradıcılığın, bütün mənəvi dünyan bircə amala xidmət edir. Bu dünyaya bircə çimdik, bircə misqal, bircə ovuc gözəllik gətirməyə, bir “bukvoyet” birdən irad tuta bilər gözəlliyin ovucla ifadəsinə. Qoy nə istəyir desin. Mən Azərbaycan ədəbiyyatının o şairləri ilə fəxr edirəm ki, onlar özləri də bilmədən mənəvi dünyamıza bircə çimdik duz qədərində olan mənəvi saflıq gətirir və bu azlıqda olan saflığı gətirməklərilə heç qürurlanmırlar. Halbuki onların qürurlanmağa haqqı var. Elə biri də sə- nin özün. Əsərləri Rusiyada, Çində, Yaponiyada, İranda, Gürcüstanda… tər- cümə olunub yayılan bir sənətkarın ədəbi iddiasının qabağına kimin nə sözü ola bilər? Bir sözlə, biz müasirlərimizi görsək də, görməsək də, tanısaq da, tanımasaq da onların gücü yeni yaranan nəslin simasında daha çox görünür. Və bu yöndə tale sənə daha böyük imkan bəxş edib. Təsis elədiyin dünya məktəbində – qeyd etmək yerinə düşər, bu məktəbdə Azərbaycan gəncliyinin mənən zəngin olan bazası formalaşır – o məktəbdə ki, orada gəncliyin daha ali və saf duyğularla formalaşması üçün sənin ideyaların qaynaqdır, ən baş- lıcası, rektor olduğun Xəzər Universitetində dünya səviyyəsində dura bilə- cək gənclik və üstəlik milli-mənəvi köklər üstə göyərə bilən bir gənclik, bitə bilən bir gənclik formalaşır. Bütün bu yeni nəslin böyük bir stixiyası özünün mənəvi dünyasında Hamlet İsaxanlı adında poetik bir obraz formalaşdırır. Zənnimcə, bu, bir çox dərsliklərdən basmaqəlib stereotip – şablon öyrətmən- lərindən daha kəsərlidir. İndi necə bilirsən, kitab-dəftərini qoltuğuna vurub çayxanalarda özünü “ədəbi mühit” hesab edən dəllallara şeir oxumaq yaxşı- dır, yoxsa, başını aşağı salıb ali məqsədlər uğrunda mübarizəni aparmaq və yeri gəldikcə ruhi-mənəvi aləmin diktəsi ilə aliməqam vəhyləri qələmə al- maq yaxşıdır? Elə bilirəm, bu barədə dünya elminin tanınmış nümayəndələ- rindən birinə – Hamlet İsaxanlıya məsləhət vermək yersiz olardı.
Mən özümü az məlumatsız oxucu hesab etmirəm. Ən azı ona görə ki, özümü ən çətin oxunan materialı da diqqətlə nəzərdən keçirməyə vadar edə bilirəm. İndi sənin yox, Hamletin şeirləri haqqında danışmalı olsam, onu deməliyəm ki, bu şeirlərdə insan hisslərinin “bit-bit” ifadəsini görürəm. Əzi- zim Hamlet müəllim, bizim tərəflərdə – mən qarabağlıyam. Cəbrayıl rayonu- nun Xələfli kəndində doğulmuşam, Xudafərin üstə böyümüşəm. Mənim mə- nəvi dünyamdakı harmoniyanın mahiyyəti, zənnimcə, sizə aydın olar. Əgər az-çox mətbuatda dərc olunan, radio-televiziya verilişlərində səslənən şeirlə- rimdəki Vətən yanğısının haradan qaynaqlandığını kifayət qədər təsəvvür etmək olar – hər hansı bir əhvalatı olduğu kimi yadında saxlayıb təkrar elə- yən adama “o, heç nəyi yaddan çıxatmayıb, bit-bit təkrar eləyə bilir”, – de- yirlər. Qədim türklər hərfə “bit” deyirdilər: “Heroqliflərdən sonra türklər samit və saitdən ibarət yeni yazılar yaratdılar. Onlar hərfə “bit” deyərdilər. Bunların ən möhtəşəm nümunəsi Orxon-Yenisey yazılarıdır”1. Olub-keçən- ləri “bitcə-bitcə” təkrar eləmək əslində, yaddaşı qorumaq mahiyyəti daşıyır. Qədim türk qranit daşların üstünə “bitik”ləri yazanda sövq-təbii ilə bu hissə xidmət etmişdi. İndi düşünürəm ki, söz adamları hissləri, duyğuları “bit-bit” yazmaq missiyasını unudub. Öz hisslərinin ambisiyalarına qapanırlar. Am- ma Hamlet İsaxanlının şeirlərində nadir insan hisslərini və duyğularını ifadə edən poetik deyimlərdə “bit-bit” gəzişmə imkanı görünür. Bu, nadir insan hisslərinin qorunma instinktidir. Bəlkə də, nadir insan hisslərinin ayrı-ayrı sənətkarların qələmində təzahür edən həyat uğrunda mübarizə gücüdür. Zənnimcə, Hamlet İsaxanlı poeziya tarixində nadir hisslərin ifadəsinə görə, yaşamaq haqqını qoruyub saxlaya biləcək. Böyük riyaziyyatçı olmaqdan, böyük pedaqoq olmaqdan tərcüməçi olmaqdan, dost olmaqdan əvvəl o, həm də gözəl şairdir. Yəqin ki, şair olmadan, əsl şair olmadan bütün bunların heç birisi, əslində, mümkün ola bilməzdi. Və yalnız bu zaman inandım ki, Ham- let İsaxanlı Veyerştrassın dediyi həmin ikinci dəfə təkrar elədiyi birinci riya- ziyyatçıdan yox, ikinci riyaziyyatçıdandır, yəni əsl riyaziyyatçıdandır.
…Yalnız indi özümdə güc tapdım. İnandım ki, sənin adına – sizin yox! – məktub yazmaq səlahiyyəti mənə də qismət ola bilər.
…İnsanlar da planetlər kimi bir-birinin haləsindədir. Mən də özümü bu cazibə məkanında görürəm.
Ola bilsin ki, əziz dostum, səni məndən də daha yaxın tanıyanlar ola bilər. Mən belələrini sənin indiki həyatının bölümünü əhatə edən kübar aləmlə bağlaya bilmərəm. Və bir daha inanıram, əlbəttə, səni məndən yaxşı tanıyanlar ola bilər. Amma şeirlərində, yaradıcılığında həsrətlə xatırladığın, gəncliyini qoyub gəldiyin, uşaqlığını qoyub gəldiyin o uzaq kənddə, bir arx kənarında, bir çay qırağında, bir cığır üstündə ayaqyalın gəzib-dolaşan bir uşaq var. Bəli, o uşaq səni məndən daha yaxşı tanıya bilər.
…Və bir daha inandım, sənin bu dünyaya sözün qədər gözəllik gətirməyinə.
Əli Rza XƏLƏFLİ 20.05.2010
Ədəbiyyat:
Hamlet İsaxanlı. “Təzadlar”. Xəzər Universitəsi nəşriyyatı. Bakı , 2001, s.14.
Hamlet İsaxanlı.”Təzadlar”. Xəzər Universitəsi nəşriyyatı. Bakı , 2001, s.15.
Hamlet İsaxanlı. “Təzadlar”. Xəzər Universitəsi nəşriyyatı. Bakı , 2001, s.16.
Hamlet İsaxanlı.”Təzadlar”. Xəzər Universitəsi nəşriyyatı. Bakı , 2001, s.17.
Hamlet İsaxanlı. “Ziyarət”. Xəzər Universitəsi nəşriyyatı, Bakı, 2009
Həsən Əzizoğlu.”Türklüyümüz”. AzAtaM nəşriyyatı. Bakı, 2007, s.89.